ถ้าเอ่ยถึง “ทะเบียนบ้าน” คนไทยจะรู้จักเป็นอย่างดี โดยทะเบียนบ้านเป็นเอกสารที่ออกให้โดยสำนักงานเขตหรืออำเภอ เรียกว่า ทะเบียนบ้านปกติ ซึ่งจะระบุข้อมูลว่าบ้านนี้ตั้งอยู่ที่ไหน มีใครอยู่อาศัยในบ้านหลังนี้บ้าง ปัจจุบันเป็นเล่มปกสีน้ำเงิน ดูคล้ายสมุดเงินฝากธนาคาร ขณะที่ “ทะเบียนบ้านกลาง” คนไทยหลายคนจะไม่คุ้นหู แต่มาได้ยินคำนี้บ่อยๆ ช่วงที่มีข่าวกรณี ลุงพิการโยกสามล้อมา กทม.ถามหาสิทธิ หลังมีชื่ออยู่ในทะเบียนบ้านกลาง
ตามกฎหมาย “ทะเบียนบ้านกลาง” หมายความว่า ทะเบียนซึ่งผู้อํานวยการทะเบียนกลางกําหนดให้จัดทําขึ้นสําหรับลงรายการบุคคลที่ไม่อาจมีชื่อในทะเบียนบ้านได้ เช่น
-เจ้าบ้านแจ้งย้ายบุคคลที่มีชื่อในทะเบียนบ้านของตนเองแต่ไม่มีตัวตนออกจากทะเบียนบ้าน
-เจ้าบ้านซื้อบ้านต่อจากผู้อื่นแล้วย้ายชื่อที่ค้างออกจากทะเบียนบ้าน
-คนไทยที่พักอาศัยอยู่ในต่างประเทศเป็นเวลานาน และไม่มีบ้านในประเทศไทยแล้ว
หรือสรุปง่ายๆ ก็คือ ทะเบียนบ้านกลางไม่ใช่ทะเบียนบ้าน แต่เป็นทะเบียนที่ใช้สำหรับใส่ชื่อคนที่ไม่มีชื่ออยู่ในทะเบียนบ้านปกติ
ทั้งนี้ กรณีบุคคลที่มีชื่อไปอยู่ในทะเบียนบ้านกลาง บุคคลนั้นก็จะเสียสิทธิบางประการตามที่กฎหมาย อาทิ สิทธิยื่นคำร้อง ขอคัดสำเนาและให้นายทะเบียนรับรองสำเนารายการเพื่อไปอ้างอิงหรือใช้สิทธิต่างๆ รวมไปถึงสิทธิในการเลือกตั้ง
การแจ้งย้ายออกจากทะเบียนบ้านกลาง ผู้มีชื่อในทะเบียนบ้านกลาง ต้องยื่นคำร้องขอแจ้งย้ายออกด้วยตนเอง กรณีที่ผู้มีชื่อในทะเบียนบ้านกลางเป็นผู้เยาว์ ให้บิดา มารดา หรือผู้ปกครองที่ชอบด้วยกฎหมายเป็นผู้แจ้งย้ายออกแทน
สำหรับผู้ที่ใช้ชีวิตอยู่ต่างประเทศเป็นเวลานาน และไม่มีบ้านในประเทศไทยแล้ว มีความเป็นไปได้ว่าอาจถูกย้ายชื่อเข้าทะเบียนบ้านกลาง และเพื่อเป็นการรักษาสิทธิทางการเมืองและสิทธิในการขอหนังสือเดินทางของตนเอง เราสามารถทำการย้ายชื่อตนเองออกจากทะเบียนบ้านกลางได้ 2 วิธี ทั้งดำเนินการด้วยตนเองที่ประเทศไทยและมอบอำนาจให้บุคคลอื่นยื่นคำร้องขอแจ้งย้ายแทน
ทั้งนี้ การทำบัตรประจำตัวประชาชนของบุคคลที่มีชื่ออยู่ในทะเบียนบ้านกลางจะไม่สามารถทำได้ เบื้องต้นจะต้องแจ้งย้ายชื่อออกจากทะเบียนบ้านกลางที่สำนักงานเขตหรือที่ว่าการอำเภอที่มีชื่ออยู่ในทะเบียนบ้านกลางก่อน หลังจากย้ายออกจะได้รับเอกสารใบแจ้งการย้ายที่อยู่ (ท.ร.6) ซึ่งใน ท.ร. 6 นั้นจะต้องมีการระบุทะเบียนบ้านที่จะย้ายชื่อ
ประชาชนสามารถตรวจสอบดูว่าชื่อของตนเองไปอยู่ที่ไหนได้ที่สำนักทะเบียนอำเภอ/ท้องถิ่น ทุกแห่ง และหากพบว่าตนเองมีชื่ออยู่ในทะเบียนบ้านกลาง ให้ไปติดต่อกับสำนักทะเบียนที่ตนประสงค์จะย้ายชื่อเข้าไปอยู่ในทะเบียนบ้านนั้น ได้ดำเนินการเพิ่มชื่อเข้าในทะเบียนบ้านให้เรียบร้อยเสียก่อน เพื่อรักษาสิทธิต่างๆ อันจะพึงมีพึงได้ในฐานะประชาชนคนไทย หากเกิดปัญหาข้อสงสัยสามารถติดต่อสอบถามได้ที่ สำนักบริหารการทะเบียนกรมการปกครอง ถนนลำลูกกา-องครักษ์ คลอง 9 อ.ลำลูกกา จ.ปทุมธานี 12150 โทรศัพท์ 0-2791-7000 โทรสาร 0-2791-7136
